انواع قراردادهای بازرگانی بین‌المللی کدامند و و چه ویژگی‌هایی دارند؟

امروزه با توسعه روابط بین المللی اقتصادی و تجاری، بیش از هر زمان دیگری شاهد انعقاد قراردادهای بازرگانی بین ‌المللی هستیم. در این مطلب قصد داریم نگاهی اجمالی به انواع این قراردادها بیاندازیم. به همین دلیل ابتدا به قراردادهای تجاری و بازرگانی در نظام حقوقی ایران اشاره کرده و سپس انواع مختلف قراردادهای تجاری بین ‌المللی را بررسی می کنیم:

انواع قراردادهای تجاری در حقوق ایران

قراردادهای تجاری و بازرگانی از تنوع بالایی برخوردار هستند و با توجه به پیشرفت ارتباطات بین ‌المللی، انواع جدیدی نیز با گذر زمان به فهرست این گونه قراردادها اضافه می‌ شوند. اگر در حقوق داخلی ایران به دنبال فهرستی از معاملات تجاری باشیم، باید به ماده ۲ قانون تجارت ایران رجوع کنیم که در آن اعمالی مثل خرید اموال منقول به قصد فروش یا اجاره آن ها، تصدی به حمل و نقل، انجام فعالیت ‌های دلالی و حق‌ العمل کاری، تسهیل معاملات ملکی، عملیات ‌های بانکی و صرافی، تصدی به فعالیت ‌های حراجی، تصدی به هر قسم از نمایشگاه‌ های عمومی، راه‌ اندازی هر قسم کارخانه، انجام معاملات برواتی، کشتی‌ سازی و عملیات بیمه های بحری و غیربحری از جمله قراردادهای تجاری هستند.

دسته‌بندی کلی قراردادهای بازرگانی بین‌المللی

در خصوص قراردادهای بازرگانی بین‌المللی نیز می‌توان موارد دیگری به فهرست بالا اضافه کرد. اما به طور عمده می‌ توان اکثر قراردادهای تجاری بین‌ المللی را در سه دسته کلی قرار داد:

• قراردادهای بین المللی خرید و فروش کالا
• قراردادهای بین‌ المللی حمل و نقل
• قراردادهای بین المللی بیمه

هر یک از سه دسته فوق‌ الذکر دارای ویژگی ‌هایی هستند که در ادامه به آن می پردازیم:

قراردادهای بین‌ المللی خرید و فروش(International Sales Contracts)

این قراردادها که در اصطلاح حقوقی قرارداد بیع بین‌ المللی نیز نامیده می‌ شوند، در زمره مهم ترین و متداول‌ ترین قراردادهای تجاری بین ‌المللی قرار می ‌گیرند. نکته مهم آن که در تبیین مفهوم کالا در این گونه قراردادها، باید توجه داشت که مقصود از کالا لزوماً کالای مادی نیست بلکه امروزه با توسعه مفاهیم تجاری به ویژه موضوعات مالکیت فکری، موضوع خرید و فروش می‌ تواند شامل موارد مالکیت معنوی و اموال غیرمادی مثل انتقال یک فن آوری یا امتیاز استفاده از یک نام تجاری یا یک برند باشد.

قراردادهای بین المللی حمل و نقل (International Carriage Contracts)

این قراردادها چگونگی حمل کالا را معین می‌ کنند. همچنین در این قراردادها علاوه بر مقدمات قرارداد که شامل مشخصات طرفین و موضوع قرارداد است، تعهدات صاحب کالا، حمل کننده آن، چگونگی حمل کالا و تحویل آن مورد توافق قرار می ‌گیرند. از مهمترین موضوعات قراردادهای حمل و نقل، موضوع انتقال ریسک است. به زبان ساده تعریف انتقال ریسک به نقطه‌ ای اشاره دارد که مسئولیت کالا از فروشنده به خریدار منتقل می‌ شود و در واقع فروشنده (حمل کننده) تعهدات خود را به اتمام می رساند.

برای توافق بر سر نقطه انتقال ریسک، اصطلاحاتی در حقوق بازرگانی بین ‌المللی تدوین شده‌ اند که به اینکوتِرمز معروف هستند. اینکوترمز مختصر شده‌ی عبارت International Commercial Terms) اصطلاحات بازرگانی بین‌ المللی) است و شامل استانداردهایی بین‌المللی در جهت تعیین نقطه انتقال ریسک در حمل و نقل است که جدیدترین مجموعه این اصطلاحات اینکوترمز 2010 است.

قراردادهای بیمه بین‌ المللی (International Insurance Contracts)

این گونه قراردادها در راستای چگونگی پوشش بیمه ای در مقابل ریسک ‌های مربوط به عملیات تجاری بین ‌المللی منعقد می ‌شوند. قرارداد بیمه زمانی وصف بین ‌المللی می‌یابد که طرفین قرارداد فراتر از مرزهای یک کشور باشند. مثلا بیمه گر و بیمه گزار در کشورهای مختلفی باشند و نیاز به انعقاد قراردادی در جهت بیمه کردن محموله کالای خود یا دیگر اَشکال معاملات تجاری باشند.

سه نمونه رایج از قراردادهای بازرگانی بین ‌المللی

آنچه در خصوص قراردادهای بین‌المللی تجاری گفته شد، دسته‌ بندی کلی آن ها بود، لیکن انواع خاص این قراردادها مانند قراردادهای جوینت ونچر، قراردادهای تامین مالی و فرانشیز، ماهیت و کارکرد خاص خود را دارند:

قراردادهای جوینت وِنچِر (Joint Venture Contracts)

تعریف این نوع قراردادها که در زبان فارسی به همان اصطلاح لاتین Joint Venture) سرمایه ‌گذاری مشترک) استعمال می‌ شود، بر نوعی قالب قراردادی مشارکت و همکاری دلالت می کند. این قراردادها به گونه‌ ای همکاری تجاری می ‌پردازد که طی آن، طرفین قرارداد، انجام فعالیت خاصی را مشترکاً بر عهده می‌ گیرند و با دخالت فعالانه در آن فعالیت، در سود و زیان آن به نحو اشتراک سهیم می‌شوند.

این نوع قرارداد انواعی دارد که بسته به نوع مشارکت طرفین می تواند همکاری در جهت ایجاد یک واحد اقتصادی بزرگتر با ترکیب آورده‌های طرفین باشد. مفهوم «آورده» نیز به هرگونه آورده مالی یا غیرمالی مانند فن آوری و تکنولوژی اشاره دارد. در اصل، عنصر مهم این قرارداد، وجود مشارکت طرفین برای سوددهی بیشتر است.

قراردادهای تامین مالی بین ‌المللی (International Finance Contracts)

به زبان ساده، قراردادهای فاینانس یا تامین مالی، قراردادهایی هستند که طبق آن یک بانک یا موسسه تجاری خارجی، اعتباری (در قالب وام)، برای انجام عملیات معینی به کشور و یا شرکت مشخصی می‌پردازد که در واقع کنترلی روی هزینه کردن آن ندارد و بنابراین تعهدی نیز متوجه آن شرکت وام‌دهنده نیست. در نهایت بانک یا موسسه تجاری خارجی، در سر رسیدهای تعیین شده در قرارداد، اصل مبلغ و سود وام را از طرف قرارداد و یا بانک تضمین کننده قرارداد دریافت می­نماید.

این نوع قراردادها دو نوع عمده دارند که عبارتند از تأمین مالی شرکتی (Corporate Finance) و تأمین مالی پروژه (Project Finance ) که در هر دو حالت، قراردادهای تامین مالی، یک شیوه کوتاه مدت انتقال سرمایه به کشور محسوب می‌شوند، زیرا پس از رسیدن موعد بازپرداخت وام، می بایست اصل سرمایه به همراه سود آن برگشت داده شود.

قراردادهای فرانشیز بین‌المللی (International Franchise Contracts)

برای شناخت قرارداد فرانشيز، تعاریفی متعددی ارائه شده است که به طور خلاصه و در مجموع می‌توان گفت این نوع قراردادها، توافقي هستند که به موجب آن، یک طرف (فرانشيزدهنده) اجازه استفاده از برخی مالکيت‌هاي فکري خود را که ممکن است شامل علامت تجاري (برند)، نظام تجاري خاص، نقشه‌های فني و تجاري باشد، برای توليد و توزيع محصولات يا ارائه خدمات، تحت نظارت خود و اغلب در قبال دريافت مبلغی، به طرف دیگر (فرانشيزگيرنده) مي‌دهد.

به بیان دیگر، در قراردادهای فرانشیز نوعی حمایت غیرمالی نظیر آموزش، تبلیغات، مجوز انجام کسب و کار با روش های کارآمد، در ازای دریافت مبلغی، بین طرفین مبادله می‌شود.