مفهوم و زوایای دفاع مشروع چیست؟
- calendar_month 1400/10/17
- comment بدون نظر
- person مولودزاده
- nest_clock_farsight_analog 4 دقیقه
- visibility 356 مشاهده
هر انسانی حق این را دارد که در مواجهه با خطر از خود و از جان و مال خود دفاع کند. به این اقدام در اصطلاح حقوقی دفاع مشروع گفته میشود. در مورد دفاع مشروع حتما باید شرایط خاصی وجود داشته باشد تا عمل فرد در دفاع از خود یا دیگران درست و موجه تشخیص داده شده و مشمول مجازات نشود. مفهوم و زوایای دفاع مشروع موضوع مهمی است که در این مقاله به آن می پردازیم.
قانونگذار دفاع مشروع را در قالب نهادی خاص در قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی کرده و از آن تحت عنوان علل موجهه جرم نام برده است.
علل موجهه جرم به چه معناست؟
به شرایطی گفته میشود که درصورت بروز آنها، اعمال و رفتار ارتکابی از سوی اشخاص که در حالت عادی جرم به شمار می آید، در این شرایط خاص دیگر جرم نخواهد بود. دفاع مشروع نیز یکی از همین علل موجهه جرم محسوب می شود، یعنی درصورتی که قانونگذار رفتاری را جرم خطاب کرده باشد و فردی آن رفتار را در حالت دفاع مشروع مرتکب شود، بنابراین از آنجایی که دفاع مشروع از علل موجهه جرم محسوب می شود، موجب خواهد شد که این عمل از حالت جرم بودن خارج شده و دیگر نتوان آن را جرم دانست.
شرایط تحقق دفاع مشروع
برای تحقق دفاع مشروع نیاز به رعایت شرایطی خاص است. پرداختن به این شرایط نیاز به بررسی ماده 156 قانون مجازات اسلامی درباره دفاع مشروع را دارد. ماده‌ی ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد:
«هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عِرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب‌الوقوع با رعایت مراحل دفاع، مرتکب رفتاری شود، طبق قانون جرم محسوب نمی‌شود.»
طبق ماده فوق، با جمع شدن شرایط ذیل رفتار مرتکب، جرم محسوب نخواهد شد، این شرایط عبارتند از:
- رفتار ارتکابی فرد برای دفع یا دورکردن تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد.
- دفاع فرد مستند به قرائن معقول یا خوف عقلائی باشد.
- خطر و تجاوز به علت اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری ایجاد نشده باشد.
- توسل فرد به قوای دولتی بدون فوت وقت عملا ممکن نباشد یا مداخله‌ی آنان در دفع تجاوز و خطر مؤثر واقع نشود.
توضیحات بیشتر در رابطه با دفاع مشروع:
الف) ارتکاب جرم در حین دفاع از خود می‌تواند دفاع از موضوعات مختلفی باشد، اما وقتی می‌توان عملی را دفاع مشروع نامید که برای جلوگیری از آسیب به نفس (جان)، عِرض (آبرو)، ناموس، مال یا آزادی خود یا دیگران انجام شده باشد. در واقع مسائل متفاوتی می‌تواند در زندگی هر شخص ارزشمند و دارای جایگاه باشد، ولی قانونگذار دفاع از همه آنها را مجاز نمی‌داند.
ب) عملی که شخص در قالب دفاع انجام می‌دهد، باید برای دفع تجاوز یا خطر ضروری تشخیص داده شود. پس اگر فردی که در معرض خطر قرار گرفته و توان فرار از محل را داشته و یا با استفاده از راه هایی همچون فریاد زدن از دیگران طلب کمک نماید و به این نحو متجاوز را از خود یا دیگری دورکند، باید به همین روش عمل کند.
ج) دفاع از خود یا دیگران باید برطبق قرائن معقول یا وجود ترس عقلائی صورت گیرد. بنابراین زمانی دفاع را می‌توان مشروع نامید، که یا خطر و حمله محقق شده باشد یا اینکه حمله یا خطر، قریب‌الوقوع باشد. درصورت قریب‌الوقوع بودن خطر، دفاع باید مستند به قرائن معقول یا خوف عقلائی انجام پذیرد. بدین معنی که هر انسان عاقل و متعارفی که در این شرایط قرار داشته باشد، با خود به این نتیجه برسد که خطری در حال تهدید اوست و برای رهایی از آسیب این خطر و آثار آن باید دفاع کند. خطر و تجاوزی که فرد درصدد رفع آن برآمده است، نباید به دلیل اقدام آگاهانه یا تجاوز خود او ایجاد شده باشد.
هـ) گفتیم یکی از مهم‌ترین شروط این است که متوسل شدن به قوای دولتی بدون فوت وقت عملا ممکن نباشد یا مداخله آنها در رفع تجاوز و خطر تاثیر گذار نباشد. اگر شخصی که موردحمله واقع شده بتواند با کمک گرفتن از مأموران انتظامی از خود محافظت کند، حق ندارد که شخصا رفتاری انجام بدهد، زیرا دفاع، وظیفه‌ی اصلی قوای دولتی است و درنظرگرفتن حق دفاع برای شهروندان مربوط به حالتی است که امکان انجام این وظیفه از سوی پلیس وجود نداشته باشد.
شرایط مشروع برای دفاع از دیگران
- فردی که از او دفاع می کنید، از نزدیکان شما باشد.
- مسئولیت دفاع از او را به عهده شما گذاشته باشند.
- فرد مذکور قادر به دفاع از خود در برابر تجاوز و حمله نباشد.
- فرد از دیگران تقاضای استمداد نماید یا در وضعیتی باشد که امکان کمک گرفتن از دیگران را نداشته باشد.
مقالات مرتبط
